Abdülhamid Han, Çırağan Sarayı’nda başlayan hayatı, Beylerbeyi Sarayında verilen son nefes ile sona ermiştir. 33 yılın hükümdar olarak, 75 yıldan fazla yaşamıştır. 22 Eylül’de başlayan yaşamı, 10 Şubat’ta sona ermiştir.
Osmanlı Devleti’nin en çok konuşulan padişahlarının başında gelmektedir. Emperyalist, yayılmacı, işgalci devletlerin her birinin bir köşeden saldırdığı bir dönemde Osmanlı topraklarının korumaya çalışmış, bu arda reformlar yaparak, devletini muasır medeniyetler seviyesine çıkartmak için uğraşmıştır.
Abdülhamid, o dönemin en iyi sayılabilecek hafiyelik teşkilatını kurmuş olmasına rağmen, işler düşündüğünün tersinde gitmiş ve ülke birbirini şikâyet eden, kimsenin kimseye güveninin kalmadığı bir sürece sürüklenmiştir.
Sultan’a gelebilecek en büyük eleştiri budur. Ancak, yukarıda da sıraladığımız gibi, 19. yy tam bir suikastlar yüzyılı olmuştur. Bu yüzyılda “düşmanın düşmanı dostumdur” politikası, anarşizmi yükseltmiş ve her hükümdarın korkulu rüyası olmuştur.
