Bir Delinin Hatıra Defteri, I. Nicholas’ın baskıcı döneminde bir memur ve baş danışmanın hayatına odaklanır. Üst düzey olarak kabul edilen bu memur, aşık olduğu kadın tarafından fark edilmeyi arzularken günlüğü, aşamalı olarak yazar. Çılgınlığı derinleştikçe iki köpeğin aşk yaşadığından şüphelenmeye başlar ve onların mektuplarını keşfettiğini düşünür. Sonunda, İspan-ya tahtının varisi olduğuna, İspanya’da garip bir taç giyme törenine katılacağına da inanır. Gogol, bu öyküsünde de bürokrasinin kusurlarını, Rusya’nın siyasi durumunu alegorik bir şekildeanlatmıştır. Öyküde ayrıca; bir insanın görünüşte umursamaz olsa da bireysel olma arayışı dile getirilmiştir.
