ÖNSÖZ
Enerji iletim sistemleri enerji iletim hatlarından (hava hatları, yeraltı kabloları, denizaltı kabloları) ve transformatör merkezlerinden (açık-klasik tip ve gaz izoleli tip-GIS) meydana gelmektedir. Enerji iletim sistemleri, enerji üretim sistemleri (santraller) ile enerji dağıtım sistemleri (mesken ve sanayi yükleri) arasındaki bağlantıları gerçekleştirmektedir. Ülkemizdeki enerji iletiminde kullanılan gerilim seviyeleri 154 kV ve 380 (400) kV’dur; 66 kV’luk hatların çoğu 33 kV’a dönüştürüldüğü için Türkiye genelinde yaklaşık 110 km kadar 66 kV’luk hat kalmıştır. 33 (34.5) kV ve daha düşük gerilimli hatlar ise enerji dağıtım hatlarıdır. Ülkemizde enerji iletim sistemleri ile ilgili kamu kuruluşu Türkiye Elektrik İletim Anonim Şirketidir (TEİAŞ).
TEİAŞ’ın en son yayınlanan 2017 yılı istatistiklerine göre, ülkemizdeki 154 kV’luk ve 380 kV’luk enerji iletim hava hatlarının uzunlukları, sırasıyla 43495.0 km ve 22595.7 km’dir. 154 kV’luk ve 380 kV’luk yeraltı kablolarının uzunlukları, sırasıyla 342.6 km ve 89.7 km’dir. 380 kV’luk transformatörlerin sayısı 327 ve toplam kurulu gücü 66378.0 MVA, 154 kV’luk transformatörlerin sayısı ise 1394 ve toplam kurulu gücü 96372.0 MVA’dır.
Enerji iletim hatlarının (EİH) ve transformatör merkezlerinin (TM) yapımı sırasında oluşacak çevresel etkiler Çevresel Etki Değerlendirmesi (ÇED) Yönetmeliği kapsamında incelenmektedir; adı geçen tesislerin kamulaştırma işlemleri ise Kamulaştırma Kanunu, Orman Kanunu ve TEİAŞ’ın kamulaştırma ilkeleri çerçevesinde yürütülmektedir.
Bu kitap, altı cilt olarak planlanan “Enerji İletim Sistemleri” kitap serisinin sonuncusudur ve çevresel etkiler ile kamulaştırma konularını içermektedir. Kitap (cilt 6); Yıldız Teknik Üniversitesi (YTÜ) Elektrik Mühendisliği Bölümü Lisans Programındaki “Enerji İletim Sistemleri” ve YTÜ Fen Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Programındaki “Enerji İletim Sistemlerinin Tasarımı” derslerinin konularını (cilt 1, 2, 3, 4 ve 5 ile birlikte) kapsamaktadır.
Toplam altı bölümden oluşan kitabın ilk iki bölümü enerji iletim sistemlerinin “çevresel etkilerine” ayrılmıştır, diğer bölümleri ise “kamulaştırmaya” ilişkindir.
Yüksek Lisans ve Doktora tez danışmanım olan, bugüne kadar bilgilerinden ve önerilerinden her zaman yararlandığım değerli hocam Prof. Dr. Nesrin TARKAN’a teşekkür etmeyi bir borç bilirim.
Kitabın Elektrik Mühendisliği Bölümlerindeki öğrencilere, Elektrik-Elektronik Mühendisliği Bölümlerindeki öğrencilere, konu ile ilgili mühendislere, ilgili kişi, kurum ve kuruluşlara yararlı olmasını dilerim.
Selim AY
YTÜ, Davutpaşa, 25 Mart 2019
İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ ........................................................................................................................................ vii
SEMBOL LİSTESİ ....................................................................................................................viii
KISALTMALAR LİSTESİ ........................................................................................................... x
1.0 ENERJİ İLETİM HATLARININ YAPIMI SIRASINDA OLUŞAN ÇEVRESEL ETKİLER
1.1 Çevresel Etki Değerlendirmesi (ÇED) ..................................................................................1
1.2 ÇED Kapsamında Enerji İletim Hatları ile İlgili Koruyucuu Önlemler ................................ 11
1.3 ÇED Raporu....................................................................................................................... 14
1.4 ÇED Dosyasında Yer Alan Temel İnceleme Başlıkları ....................................................... 24
2.0 ENERJİ İLETİM HATLARININ İŞLETİLMESİ SIRASINDA OLUŞAN ÇEVRESEL ETKİLER
2.1 Enerji İletim Hatlarından Yayılan Elektrik Alanı ve Manyetik Alan .................................... 78
2.2 Enerji İletim Hatlarının İnsanlar Üzerindeki Etkileri ........................................................... 99
2.3 Enerji İletim Hatlarının Tarım Bitkileri Üzerindeki Etkileri .............................................. 106
2.4 Enerji İletim Hatlarının Hayvancılık Üzerindeki Etkileri................................................... 110
2.5 Enerji İletim Hatlarının Yaban Hayatı Üzerindeki Etkileri ............................................... 112
2.6 Enerji İletim Hatlarının Fauna Üzerindeki Etkileri ........................................................... 116
2.7 Adım Gerilimi ve Temas Gerilimi ................................................................................... 122
2.8 Enerji İletim Hatlarının Haberleşme Hatlarında Endüklediği Gerilimler ........................... 132
2.9 Elektrik Alanından Kaynaklanan Akım Geçişi ................................................................. 134
2.10 Manyetik Alandan Kaynaklanan Akım Geçişi ................................................................. 137
2.11 Enerji İletim Hatlarının Periyodik Bakımları Sırasında Karayolu Trafiğinin
Etkilenmesi ..................................................................................................................... 138
2.12 Enerji İletim Hatlarının Orman Yangınları ile İlişkisi ....................................................... 138
2.13 Enerji İletim Hatlarının Boru Hatları Üzerindeki Elektromanyetik (Endüktif) Kuplaj
Etkisi ............................................................................................................................... 145
2.14 Enerji İletim Hatlarının Boru Hatları Üzerindeki Elektrostatik (Kapasitif) Kuplaj
Etkisi ............................................................................................................................... 153
2.15 Enerji İletim Hatlarının Çevresindeki Cisimler ve Canlılar Üzerinde Oluşturduğu
Endüksiyonlar ................................................................................................................. 155
2.16 Enerji İletim Hatlarının Alçaktan Uçan Hava Araçlarına Çarpma Riski ............................ 157
2.17 Enerji İletim Hatlarının Neden Olduğu Ozon Gazı Oluşumu ............................................ 157
2.18 Enerji İletim Hatlarının Neden Olduğu Radyo Parazitleri ................................................. 160
2.19 Enerji İletim Hatlarının Neden Olduğu Televizyon Parazitleri ......................................... 166
2.20 Enerji İletim Hatlarının Neden Olduğu Duyulabilir Gürültü ............................................. 168
2.21 Enerji İletim Hatlarının Yapılaşma Yönünden Etkileri ..................................................... 175
2.22 Enerji İletim Hatlarının Tarım Arazileri Yönünden Etkileri ............................................. 178
2.23 Enerji İletim Hatlarının Turistik Bölgeler Yönünden Etkileri ........................................... 180
vi
3.0 KAMULAŞTIRMA İLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR
3.1 Genel Bilgi ....................................................................................................................... 187
3.2 Kamulaştırma Kanunu ...................................................................................................... 189
3.3 Kamulaştırmasız El Atma ................................................................................................. 202
3.4 Acele Kamulaştırma ......................................................................................................... 205
3.5 Kısmi Kamulaştırma ........................................................................................................ 210
3.6 Kamulaştırma İşlemine İlişkin İtiraz Yolları ..................................................................... 212
4.0 TRANSFORMATÖR MERKEZLERİ İÇİN KAMULAŞTIRMA İŞLEMLERİ
4.1 Genel Bilgi ....................................................................................................................... 218
4.2 Kamulaştırma Alanı ......................................................................................................... 225
4.3 İdarenin Kamulaştırma İşlemleri....................................................................................... 227
4.4 İdarenin Kamulaştırma Maliyeti ....................................................................................... 244
5.0 ENERJİ İLETİM HATLARI İÇİN KAMULAŞTIRMA İŞLEMLERİ
5.1 Genel Bilgi ....................................................................................................................... 247
5.2 Mülkiyet Kamulaştırması ................................................................................................. 255
5.3 İrtifak Kamulaştırması ...................................................................................................... 274
5.4 Orman Alanlarından Geçen Enerji İletim Hatları için Kamulaştırma ................................. 294
5.5 Enerji Dağıtım Tesislerinde Kamulaştırma ....................................................................... 307
6.0 KAMULAŞTIRMA İŞLEMLERİNDE DEĞER TESPİTİ
6.1 Genel Bilgi ....................................................................................................................... 316
6.2 Tarım Arazilerinde Değer Tespiti ..................................................................................... 319
6.3 Meyve Bahçelerinde Değer Tespiti ................................................................................... 332
6.4 İrtifak Nedeniyle Arazideki Değer Düşüklüğü .................................................................. 333
6.5 Arsalarda Değer Tespiti .................................................................................................... 336
6.6 Yapılarda Değer Tespiti ................................................................................................... 339
6.7 Arazide Karşılaşılan Değerleme Sorunları ........................................................................ 341
KAYNAKLAR ........................................................................................................................... 347
DİZİN ......................................................................................................................................... 349
