Romanlarında okurlarını hem eğlendirmeyi hem de eğitmeyi amaçlayan Ahmed Mithat Efendi’nin bu amacına en fazla uygun eseri Felatun Bey ile Rakım Efendi’dir. Yazar, kişilikleri birbirlerine bütünüyle zıt kahramanlarından Rakım Efendi’yi tasvir ederken örnek olarak kendisini almıştır.
Felatun Bey, Rakım Efendi’nin ‘fotoğraf negatifi’ gibidir. Bu ikilinin hayatlarına giren iki İngiliz kız kardeş ve aileleri, romanın belki de ilk güldürü öğeleri içeren olayların başlangıcını oluşturur.
Bu romanda Ahmed Mithat’ın ortaya koyduğu temel karşıtlık; Felatun Bey’le Rakım Efendi’nin temsil ettikleri tipler, tembellikle israf ve çalışkanlık ile tutumluluk arasındadır. A. Mithat batılılaşmayı yanlış anlayan Felatun Bey’in karşısına doğru anlayan Rakım Efendi’yi koyarak ideal sayabileceğimiz bir Osmanlı efendisi çizer. Romanda Felatun’dan daha çok üzerinde durulan Rakım, para işlerinde dikkatli çalışarak kazanan, fakirken durumunu düzeltebilen başarılı bir adamdır. Rakım’ın, A. Mithat’ın kendisi olduğu besbellidir. Bu iki adamı karşılaştırmak, romanın konusunu da amacını da belirler. Yazar bu romanında Felatun ile Rakım’ı benzer olaylar ve durumlar içerisine yerleştirerek aralarındaki farkı ortaya koyar.
Roman bütünüyle Doğu-Batı çatışması diyebileceğimiz bir tema üzerine kurulmuştur. Romanı bu temadan hareketle değerlendirmek gerekmektedir.
