GELENEKSEL YAPILAR VE MEKANLAR – Ahmet Eyüce
ÖNSÖZ
Geleneksel yapılar ve oluşturdukları yerleşmeler, benim için, öğrencilik yıllarıma uzanan bir ilgilenme ve inceleme alanı olmuştur. ODTÜ’de mimarlık öğrenimime başladığım yıl, Mimarlığa Giriş dersi kapsamında, Ankara-Kaleiçi Hisar mahallesi alan çalışması ile başlayan ilk tanışma Kapadokya bölgesi yerleşmeleri, Çankırı ve Kastamonu gezileri ile zenginleşti. Geleneksel yerleşme ve yapılara ve bunların özelliklerine giderek artan bir ilgi ile bakmaya başladım. İzmir’de doğup büyüdüğüm çevrede ve mimarlık okulu arkadaş grupları ile yaptığım Söke, Milas, Güllük, Bodrum v.b. geziler, almakta olduğum mimarlık eğitiminin de etkisi ile, bana önemli görsel edinimler sağladı.
Mimarlık okulundan mezuniyetimi izleyen yıllarda, İzmir’de asistan olarak görev aldığım E.Ü.Mimarlık Yüksek Okulu’nda ‘Geleneksel Mimarlık Araştırmaları’ birçok öğretim üyesinin ilgi alanına girmekte idi. Bunlar arasında Prof. Dr. Doğan Tuna ve Öğr. Gr. Yılmaz Tosun önemli yer tutmaktadır. Ege’nin zengin mimarlık birikiminin verdiği olanaklar içinde Doğan hoca öğrencileri ile rölöve çalışmaları yürütüyor, Kula Evleri kitabını kendi olanakları ile yayımlayan Yılmaz Tosun ise geleneksel yerleşmeler konusunda doktora tez çalışmalarını yapıyordu Her iki hocaya da, öğrenciler ile birlikte, gerek alan çalışmalarında, gerekse diğer çalışmalarda yardımcı oldum. Benim ilgi alanım olan kuramsal ağırlıklı tartışmalar yerine, saptamalar ve betimlemeler üzerinde yoğunlaşan İzmir’deki çalışma ortamı bana, yöre mimarilerini tanımam açısından önemli ışıklar tuttu ve kol; ulaşılamayacak görsel zenginlikler kazandırdı.
Kentsel Tasarım dalında gerçekleştirdiğim yüksek lisans öğrenimi süresince, Muğla kenti ile ilgili çalışmalara ağırlık veren bir grup içim bulundum ve bu edinimler ilerleyen yıllarda benim için çok yararlı oldu.
1981-88 yılları arasında, Suudi Arabistan’da, Cidde Kral Abdülaziz Üniversitesinde öğretim üyesi olarak görev yaptım. Görevim süresine başta Hicaz bölgesi olmak üzere, ülkenin birçok yöresindeki geleneksel mimarileri gezme ve inceleme olanağım oldu. KAAU Araştırma Enstitüsü’nden aldığım araştırma projesi çerçevesinde Cidde, Mekke Medine ve Taif kentlerinde çalışmalar yaptım; fotoğraf çekmenin yası olduğu Suudi Arabistan’da üniversitenin sağladığı özel izinle geleneksel mimarileri resimledim. Seksenli yılların başlarında Hicaz kentlerin geleneksel kent dokuları henüz yıpranmamıştı. Yer yer yıkımlar olsa d önce Medine, daha sonra Taif’de izlenen büyük çaplı yıkımlar hem başlamamıştı. İlerleyen yıllarda yıkımlar hızlandı ve Cidde’nin küçük I bölümü dışında Hicaz kentlerinin geleneksel dokuları tümü ile ortadan kaldırıldı. Bu kitapta yer alan yapıların nerede ise tamamı şu anda yıkılmış durumdadır. Hicaz’da yaşadığım süre içinde, başta birçok Avrupa ülke olmak üzere ABD, Singapur ve Malezya’ya geziler gerçekleştirdim, l geziler süresince araştırmalar yaptım. Hicaz’da bulunduğum yılları kariyerim açısından esas önemi, konu ile ilgili bilgilenmelerin yan ısır kuramsal araştırmaları da yürütecek zaman ve olanakları elde edebilir olmamdır.
Yurt içinde ve dışında katıldığım bilimsel toplantılarda çok sayıda suni gerçekleştirdim, daha önemlisi geleneksel mimarlık çalışmalarının yerli yabancı uzmanları ile tanışma olanağı buldum. Öğretim üyesi olarak gön yaptığım mimarlık okullarında lisans ve yüksek lisans düzeyinde geleneksel mimarlık dersleri ve araştırmaları başlattım, bu konuda yüksek lisans ve doktora tezleri yönettim. Bu kitabın ortaya çıkması yukarıda sıralanan gözlem, edinim ve çalışmalar sonucunda olmuştur. Ayrıca, çalışmanın gerçekleşmesi ve kitaba dönüşmesinde emeği geçen herkese sonsuz teşekkürlerimi sunarım. Bunların başında eşim Doç. Dr. Özen Eyüce gelmektedir. Hikmet Sivri Gökmen, Kıvılcım Keskiner, Yasemin Sayar, Özlem Erdoğdu Erkarslan, Emre Ergül, Turgut Çıkış, Deniz Özkut, Can Kaya alan çalışmaları ve rölöve çizimlerinde yardımcı oldular, kendilerine teşekkürü bir borç bilirim.
İÇİNDEKİLER
Araştırma Yaklaşımları
Mimari Mekan
Mekan Sınırları ve Sınırlayıcıları
Geleneksel Mimarilerde Mekan Düzenleme ve Yapı Biçimlendirme Süreçleri
Mekan Düzenleme İlkeleri
Geleneksel Türk Evi
Geleneksel Maley Evleri
Malezya’da Geleneksel Çinli Evleri
Geleneksel Hicaz Evleri
Geleneksel Mimarilerde Değişimler
Geleneksel Konutun Gelişimi
Avlulu Ev
Avlulu Evin Başlangıç ve Gelişim Süreci
Büyümeler
Geleneksel Türk Evi
Geleneksel Maley Evleri
Geleneksel Hicaz Evleri
Büyüme Dışındaki Değişimler
Dönüşümler
Geleneksel Mimarilerin Oluşum Süreçlerinde Belirleyiciler ve Etkileyiciler
Kaynakça
