İÇİNDEKİLER
Önsöz .................................................................................................................................. v
Bölüm 1 Gemi Dizel Makineleri ve Operasyonu ....................................................................... 1
1.1 Genel (Dizel Makineler ve Sınıfları, Piston, Layner, Krankşaft vb.) ........................................ 1
1.2 Basınç, Güç, Verim ve Çevrimler ...................................................................................... 42
1.3 Süpürme, Süperşarj ve Türboşarjer .................................................................................... 61
1.4 Püskürtme Sistemleri ve Yanma ........................................................................................ 74
1.5 Yakıtlar ve Yakıt Sistemleri ............................................................................................ 107
1.6 Yağlama Yağları ve Yağlama Sistemleri.......................................................................... 125
1.7 Soğutma Sistemleri......................................................................................................... 150
1.8 Egzoz Sistemleri ............................................................................................................. 159
1.9 Đlk Hareket Sistemleri ..................................................................................................... 170
1.10 Yataklar, Pervane ve Şaft Sistemleri .............................................................................. 179
1.11 Valf Hareket Mekanizmaları ve Valfler ......................................................................... 185
1.12 Gavernörler .................................................................................................................. 196
Bölüm 2 Buhar Kazanları ve Operasyonu ............................................................................ 207
2.1 Buhar ve Buhar Oluşumu ................................................................................................ 207
2.2 Kazanlar ve Tipleri ......................................................................................................... 209
2.3 Yakıt Devresi, Isı Değiştiriciler ve Yanma ....................................................................... 215
2.4 Kazan Donanımları ve Devreleri ..................................................................................... 233
2.5 Kazan Testleri ................................................................................................................ 242
2.6 Operasyon, Bakım-Tutum ve Arıza ................................................................................. 247
2.7 Yardımcı Kazanlar .......................................................................................................... 271
Bölüm 3 Gemi Buhar Türbinleri ve Operasyonu .................................................................. 275
3.1 Buhar Çevrimleri, Güç, Verim ve Buhar Tüketimleri ....................................................... 275
3.2 Buhar Türbinlerinin Tipleri, Çalışma Đlkeleri ve Hız-Basınç Diyagramları ........................ 280
3.3 Buhar Türbini Bileşenleri, Devreleri ve Đleri-Geri Manevra Donanımları .......................... 292
3.4 Buhar Türbinlerinin Operasyonları, Sorunları ve Bakım-Tutumu ...................................... 305
3.5 Buhar ve Besleme Suyu Devreleri ................................................................................... 317
Bölüm 4 Gemi Gaz Türbinleri ve Operasyonu ...................................................................... 341
Bölüm 5 Gemi Yardımcı Makineleri ve Sistemleri ................................................................ 345
5.1 Pompalar ........................................................................................................................ 345
5.2 Yağlama Yağı ve Yakıt Separatörleri............................................................................... 360
5.3 Sintine Separatörleri ....................................................................................................... 363
5.4 Hava Kompresörleri ve Bileşenleri .................................................................................. 366
5.5 Soğutma (Buzluk) Sistemi ve Đklimlendirme .................................................................... 373
5.6 Tatlı Su Üretme Sistemleri ve Evaporatörler .................................................................... 402
5.7 Pis (Atık) Su Arıtma Sistemleri ....................................................................................... 404
5.8 Çöp Yakma Kazanları (Đnsineratörler) ............................................................................. 407
5.9 Dümen Donanımları ....................................................................................................... 409
5.10 Valfler .......................................................................................................................... 411
5.11 Muhtelif ....................................................................................................................... 415
Bölüm 6 Elektroteknik .......................................................................................................... 423
6.1 Genel ............................................................................................................................ 423
6.2 Alternatif Akım (AC) ve Doğru Akım (DC)..................................................................... 443
6.3 Akümülatörler (Akü, Batarya) ......................................................................................... 456
6.4 Birimler ve Sayısal Problemler ........................................................................................ 463
Bölüm 7 Denizcilik Đngilizcesi................................................................................................ 479
ÖNSÖZ
1960 yılı sonbaharına kadar gemiadamları yeterlik sınavları Yüksek Denizcilik Okulunda yapılmaktaydı. Aynı yıl, Gemiadamlarının Sayısı ve Yeterliği Hakkındaki Tüzüğün bazı maddeleri değiştirilerek sınavlar kaldırıldı ve yerine "Deniz Hayatı" (Denizde Çalışma Süresi) kavramı getirildi. Bu durum 90’lı yılların sonlarına kadar devam etti ve 90’lı yılların sonlarında yeniden sınavlar hayata geçirildi. Başbakanlığa bağlı Denizcilik Müsteşarlığının oluşturulmasının ardından Đstanbul Teknik Üniversitesinin Denizcilik Fakültesinde "Gemiadamları Sınav Merkezi-GASM" kuruldu. Bir süre sonra GASM özel bir eğitim kuruluşu olan TÜDEV’in bünyesine aktarıldı. Sonra ise Denizcilik Müsteşarlığı, sınavların yapılışını daha da kolaylaştırmak için "online" sınav sistemini oluşturdu. Başlangıçta bazı zorlukları olmakla birlikte sınavların yapılışındaki sıkıntıların büyük bir kısmı giderildi. Sınavlar bugün de oldukça başarılı bir şekilde online sistem ile yürütülmektedir. Ancak sınav sorularının yeterliklere göre hazırlanması, soru bankasına girmeden önce dili, teknik yapısı bakımından denetlenmesi konularının zaafı devam ediyor. Soru bankasında şu an tarih sayfalarındaki yerini almış konular ve bu konuların soruları, üstelik de hatalı bir şekilde sürüyor. Hazırlanan Makine Bölümü sorularının oldukça büyük bir bölümü, Telif Hakkı Kanunu hiçe sayılıp Fahrettin Küçükşahin’in kitaplarından alıntı yapılarak veya daha önce yazılmış soruların bir kelimesinin değiştirilmesi şeklinde olmasına rağmen kullanılıyor. Ayrıca, bazı gerekçeler öne sürülerek çok basit sorular hazırlanıyor. Ticaret gemilerinde yardımcı kazanlar dışında ters alev borulu kazanlar kullanılmamasına rağmen soru bankasında bu kazanlara ilişkin çok sayıda soru bulunuyor. Diğer taraftan, soru bankasındaki soru sayısı da iyi bir sınavı yürütme ve gerçekleştirme bakımından yeterli değil. Şimdikinin dört beş katı sayıda soru hazırlanmalı ve GASM tarafından kabul edilen sorular yayınlanmalıdır. Sınırlı makine zabiti ve başmakinisti ile diğer sınıflar, özellikle uzakyol başmühendisi/başmakinisti arasındaki seviyenin kesin çizgilerle birbirlerinden ayrılması gerekir. Böylelikle sınırlı makinistlere ait olması gereken "Krank nedir" gibi son derece basit bir sorunun, uzakyol başmühendis/başmakinistliği sınavlarında sorulması gibi vahim bir hatanın oluşması da önlenmiş olacaktır.
Gemiadamı sınavları ve soruları bu haliyle yeterli değilken, nasıl bir gerekçeye dayandırıldığı anlaşılamayacak bir şekilde, bazı kuruluşların baskıları nedeniyle; örneğin termodinamik, teknik resim, denizcilik kimyası gibi olmazsa olmaz nitelikteki konular Gemiadamı Yönetmeliğinden çıkarılmıştır. Buhar türbinleri, buhar ve besleme suyu devreleri gibi önemli konular ise, ülkemizde türbinli geminin olmaması örnek gösterilerek dikkate alınmamaktadır. Oysa dünya denizlerinde çok sayıda büyük tonajlı, yüksek ana makine gücüne sahip, buhar türbini ile yürütülen konteyner ve özellikle LNG tankerleri dolaşmaktadır.
Gemiadamı sınavlarına girmek üzere hazırlık yapan herkesin elinde, büyük boy fotokopi şeklinde hazırlanmış kitaplar görülmektedir. Sözü edilen kitapları hazırlayanlar ise, çoğu zaman denizciliğin D harfini bile bilmeyen kişilerdir. Üstelik Makine Bölümü sorularının büyük bir bölümü Fahrettin Küçükşahin’e aittir. O kitaplardaki sorularda önemli hatalar da bulunduğu için hem hataları düzeltmek hem de günün koşullarına uygun soru sayısını çoğaltmak amacıyla tam 4600 soruyu kapsayan "Gemiadamı Sınavlarına Hazırlık" adındaki kitabı gerçekleştirmeye çalıştım. Kitabım; dizel motorları, buhar kazanları, buhar türbinleri, buhar ve besleme suyu devreleri, gaz türbinleri, gemi yardımcı makineleri, elektroteknik ve denizcilik Đngilizcesi konularını kapsayacak şekilde hazırlandı. Gerçekte, olanaklar elverse, başka konuları da kapsayacak çok daha büyük sayıda bir soru kitabı hazırlamak zevkle yapılacak bir çalışma olabilecekti.
"Gemiadamı Sınavlarına Hazırlık" kitabımdaki soruların okunması sırasında, bazılarının birkaç kez tekrarlandığı görülecektir. Bu durum bilhassa gerçekleştirilmiştir. Bunun nedeni, tekrarlanan konuların önemli oluşları nedeniyle, insan belleğinde kolayca yer etmelerini sağlamak ve kısa vadede unutulmamasını temin etmek düşüncesidir.
Okuyucular, kitabımın içeriğinde çok sayıda sayısal soru olduğunu göreceklerdir. Sayısal soruların çözümlenmesi sırasında, sadece strok hacmi için virgülden sonra dört basamak ile hesaplar yapılmıştır. Diğer hesaplamalarda genel olarak virgülden sonra iki kademe ile bazen de üç kademe ile işlemler yürütülmüştür. Basınçlarla ilgili hesaplamalarda genel olarak mutlak basınç ve nadir olarak da geyç basıncı (efektif basınç) kullanılmıştır. Ölçüler ve Tartılar Kanununa göre, Uluslararası Ölçü Sistemi (SI) kullanılmaya çalışılmış ve Emperyal sistemin kullanılmasından mümkün olduğunca kaçınılmıştır. Sadece buhar kondenserlerinin iç basınçları ve vakum hesaplamalarında inç Hg, basınç ve sıcaklıklarla ilgili dönüşümlerde ise °F ve psi birimlerinden yararlanılmıştır.
"Gemiadamı Sınavlarına Hazırlık" kitabı, genel olarak Makine Zabiti, Đkinci Makinist ve Başmakinistler ile Uzakyol Vardiya Mühendisi/Makinisti, Uzakyol Đkinci Mühendisi/Makinisti ve Uzakyol Başmühendisi/Başmakinistlerine hitap etmektedir. Ancak, mesleklerinin henüz ilk kademesinde olan Sınırlı Makinist ve Başmakinistler de kitabımın sayısallar dışında kalan soru ve cevaplarından yararlanabilirler.
Bu tür eserlerin hazırlanmasında dikkat edilmesi gereken en önemli konu, hataların en aza indirilmesidir. Ülkemizde, Amerika Birleşik Devletleri’nde veya diğer gelişmiş ülkelerde olduğu gibi, hatasız kitap yazımı ve basımı hemen hemen mümkün değildir. Bunun nedeni, kitabın kabataslak hazırlanması, tape edilmesi veya bilgisayarda yazılması ve kontrol edilmesinin sadece yazarı tarafından yapılmasıdır. Dolayısıyla bir takım hatalar kaçınılmaz olmaktadır. Bu sözler benim diğer kitaplarım için de geçerlidir. Oysa bu kitabımda okuyucularım hata bulmakta biraz zorlanacaklardır. Evet, soruları ben hazırladım, kitabın yazarı benim ama onu titiz bir şekilde gözden geçiren, Türkçe dâhil türlü teknik hataları bulan ve düzelten, meslekî konulara vukufu çok iyi ve çok çalışkan olan genç bir başmühendis, İTÜ Denizcilik Fakültesinin değerli bir öğretim görevlisi ve güzel teknik kitapların yazarı olan Sn. Kemal Demirel bana editör olarak büyük katkıda bulundu. Denilebilir ki, "Gemiadamı Sınavlarına Hazırlık" kitabında, en az benim kadar genç meslektaşımın da hakkı var. Bu nedenle kendisine ve ailesine içten sevgilerimi sunuyor ve teşekkürler ediyorum. Bu arada başlangıçtaki çalışmalar sırasında yardımlarını esirgemeyen Sn. Başmühendis Seçkin Mengeçin ile Sn. Başmühendis Mücahit Özcan’a ve Denizcilik Đngilizcesi sorularında yardımlarından dolayı Sn. Müjgan Özenir’e teşekkürler ediyorum.
"Gemiadamı Sınavlarına Hazırlık" kitabımın, gerek çok geniş içeriği gerekse çok sayıdaki soru ve yanıtları ile önemli bir boşluğu dolduracağı kanaatinde olduğumu vurgularken kitabımın basımında bana destek olan Birsen Yayınevi yetkilileri Sn. Cengiz Algın ve Sn. Bahadır Algın beyefendilere teşekkürü bir borç bilirim.
Türk Denizcilerine hayırlı ve yararlı olması dileği ile saygılarımı sunuyorum.
Fahrettin KÜÇÜKŞAHAN
Sahrayıcedit, Eylül 2013
