Ali Nihad Tarlan, edebiyat tarihi edebiyatın tarihi olmalıdır görüşünü savunur. Divanları, kendi geliştirdiği sistematik tahlil yöntemiyle inceleyerek, her şairin şiirini oluşturan teşbih, mecaz ve telmih unsurlarını belirlemeyi amaçlar. Şairlerin, ancak bu unsurların karşılaştırılması sonucunda "değer"lendirilebileceğine inanır. Kendisi bu konudaki ilk uygulamayı Şeyhi divanı üzerinde yapar. Daha sonra öğrencileri Mehmet Çavuşoğlu ve Harun Tolasa’ya Necati Bey ve Ahmet Paşa divanları üzerinde benzer çalışmalar yaptırır. Bu çalışmalardan her biri bir öncekine göre daha gelişmiş, ayrıntılı bir plana sahiptir. Hayali Bey Divanının Tahlili, bu çalışmaların devamı niteliğindedir. Tarlan ve öğrencilerinin tahliline konu olan şairler 15. yüzyılda yaşamışken, Hayali Bey 16.yüzyıl şairidir.Elinizdeki çalışmada Şeyhi, Necati Bey, Ahmet Paşa, Hayali Bey ve Nev’i divanlarındaki teşbih ve mecaz unsurları ilk kez, tahlil planına uygun şekilde karşılaştırılmış, özgünlük ve benzerlik oranları tablolar halinde ortaya konmuştur. Kitap Hayli Bey’in olduğu kadar, Divan şiirinin dünyasını öğrenmek isteyenler için de önemli bir kaynak niteliğindedir.
