Osmanlı Devleti’nde ilmiye zümresi, kalemiye ve seyfiye ile birlikte askerî sınıf içerisinde yer almıştır. Medrese eğitimi ve icazet sonrası devlet içinde çeşitli vazifeler yapan bu grup gerek devlet gerekse toplum hayatında ön plana çıkmıştır. XVI. yüzyılın ikinci yarısından itibaren ilmiye mensuplarının atama işlemleri için çeşitli defter serileri oluşturulmuştur. Ruus ve tahvil defterleri de bu serilerindendir. Mevâlî denilen üst düzey ulemânın tevcih işlemlerinin kaydedildiği bu defterler öncelikle ilmiye teşkilatının yapısı ve işleyişini anlayıp değerlendirebilmemiz için önemli bilgiler içerirler. Ayrıca defterlerde yer alan kayıtlar ilmiye zümresinin meslekî kariyerlerini de göstermektedir ki yapılacak biyografik çalışmalara kaynaklık ederler.
Bu çerçevede; elinizdeki bu kitap Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi’nde bulunan 5 Numaralı Tahvil Defteri’ne dayanmaktadır. Atik Kazâ ismini taşıyan bu defter 1693-1725 tarihleri arasında şeyhülislamlık, nakibüleşraflık, Rumeli ve Anadolu Kadıaskerlikleri ve mevleviyet kadılıklarına yapılan atama işlemleriyle mevâli kadrolarındaki ulemâya gelir getirmesi için kendilerine tahsis edilen arpalık, maişet ve te’bid görevlendirmelerine dâir kayıtları ihtivâ eder. Çalışmamızda defterin transkripsiyonu ve değerlendirmesi yapılarak ilmiye teşkilatının işleyişi ortaya konulmaya çalışılmıştır.
