ÖNSÖZ
Bu kitabı yazarken yüklenici olarak İller Bankası’ nın proje ve şehir şebekesi işlerini üstlendiğim yılları anımsadım. Hem çok duygulandım, hem de çok başarılı hizmetler yapmış, benim için bir okul olan İller Bankası’ nın bu görevini bırakmış olmasının üzüntüsünü yaşadım. TEDAŞ Teknik Şartnameleri’ ne uyulmasının yasal bir dayanağı olmadığından, bu şartnamelere TEDAŞ’ ın dışındaki kurumların uymaları zorunluluğu yoktur. Ancak, değerli olan bu teknik şartnamelerden elbette yararlanılmaktadır. Bu kitapta da yararlanılmıştır. Şehir şebekeleri şehirin girişindeki YG dağıtım merkezinden başlayarak ele alındığından, 33 kV veya üzeri iletim hatlarının projelendirilmesi bu kitapta yoktur. İsteyen okuyucu iletim hatları konusunda Güç İletimi-Yetkin Saner kitabına başvurabilir.
Yönetmelikler, Teknik Şartnameler ve Tip Projeler PDF olarak emo.org.tr adresinden sağlanabilir ve kitapçık olarak da satın alınabilir. Tüm bu dökümanların, özellikle Yönetmeliklerin kütüphanenizde bulunmasını öneririm. Ancak, bu kitaptaki veya eldeki dökümanlar eskimiş, yerini yeni ürünler almış veya seçim ölçütleri değişmiş olabilir. Bu yüzden sık sık katalog bilgileri yenilenmelidir. Yayımlanmış olan kitaplarımın çok kalın oldukları eleştirilerini almaktayım. Konuların formüllere ve şekillere bakarak, problemleri çözerek anlaşılamayacağına inananlardanım. Kitaplarımı da bu inançla yazıyorum.
Bununla birlikte, konuları birbirinin içine sokmayarak ayrı bölümler olarak tutmaya çalışıyorum. Örneğin, bu kitapta okuyucu SBA direkli şehir şebekesi projesi yapacaksa, demir direkli şehir
şebekesi projesi bölümünü öğrenmeyi sonraya bırakabilir. Bir kez daha öğrencileri ve genç mühendisleri uyarıyorum, metinleri okumadan konuları anlayamaz ve içselleştiremezsiniz. Üniversite sıralarında öğrenemediklerinizi hayatta kolay öğrenemezsiniz, belki hiç öğrenemezsiniz.
Kitabın yazılmasında Üniversite' de ders verdiğim yıllarda hazırladığım notlardan ve Güç Dağıtımı serisinde yayımlanmış olan kitaplarımdan öncelikle yararlanılmış, okurlar sık sık bu kitaplara yönlendirilmiştir. Proje ağırlıklı olan bu kitapta, uymak zorunluluğu bulunan Tip Projelerden geniş ölçüde yararlanılmıştır. Eston firması' nın hazırladığı tip projelerden de yararlandım. Bu tip projeleri hazırlayan ve geçmişte bu konularda yardımlarını bizlerden hiç esirgemeyen, öğreticimiz olan değerli insan Tayyar Dikici' yi saygı ve rahmetle anıyorum. Çizelgeler kitabın sonundadır. Küçük açıklıklı hatlarda en büyük ve +5 ºC deki germe kuvvetlerinin nasıl hesaplandığına ilişkin döküman bulunmadığından, bu hesapları yeniden yapacaklara yardımcı olabilmek amacıyla bu hesaplara B bölümünde yer verdim.
Okuyucu B bölümünde, çizelgelerin elde edilmesindeki hesapları zaman alacağı için sonraya bırakıp şimdilik geçebilir ve C, D bölümlerinde sadece çizelgelerdeki verilerden yararlanabilir. Fakat kitap bittikten sonra B bölümüne dönüp hesaplamaları öğrenmelerini öneririm.
Korona virüsü nedeniyle Üniversite tatil edildiği ve 65 yaş üstündekilerin sokağa çıkması yasaklandığı için eve kapandım. Bu bana tam gün kesintisiz bilgisayarda çalışma olanağı sağladı. İşlerden uzak sakin çalıştığım için elinizdeki kitabı erken bitirdim. Hemen, daha sonra basılacak olan “Sanayi Tesisleri Proje Uygulamaları” kitabımı yazmaya başladım. Yüce Atatürk' ümüzün gösterdiği çağdaş eğitim yolunda edindiğim kazanımlarımı siz okuyucularımla ve yetiştirdiğim binlerce elektrik mühendisiyle paylaşmaktan büyük kıvanç duyduğumu belirtmek isterim.
Öğrencilerin olduğu kadar, genç mühendis arkadaşların da yararlanabileceklerini umduğum bu kitapta da yetersiz ve noksan görülen konular varsa uyarılmayı bekliyorum.
Kartepe/Kocaeli, 2020 Yetkin Saner
İÇİNDEKİLER
A. ŞEHİR ŞEBEKELRİNE GİRİŞ
1. Yönetmelikler, Teknik Şartnameler 1
2. AG ve OG+AG ortak (müşterek) şehir şebekelerine giriş 2 - 5
3. AG şehir şebekelerine güç artışlarında yeni TM leri eklenmesi 5 - 8
4. AG şehir şebekelerinin genişletilmesi 8 - 9
5. Yük tanımları 9 - 12
6. Şehirin istek gücünün saptanması 12 - 23
B. ŞEHİR ŞEBEKELERİ HAVA HATTI MALZEMELERİ VE SEÇİMİ
7. AG ve OG+AG ortak (müşterek) şehir şebekesi malzemeleri 25
8. Hava hattı iletkenleri, hava hattı klemensleri 25 - 31
9. AG ve YG hava hattı izolatörleri, hırdavat malzemeleri 31 – 47
10. AG hava hattı iletkenlerinin seçimi 48 - 59
11. AG ve OG+AG ortak (müşterek) hava hattı iletkenlerinin seçimi 59 - 64
12. YG hava hattı izolatörlerinin seçimi 64 - 67
13. Hava hattı direkleri, traversler/konsollar 67 - 73
14. Ağaç direkler, demir traversler 73 - 76
15. Boyalı veya galvanizli kaynaklı demir direkler, traversler/konsollar 76 - 82
16. Demir transformotor direği seçimi 82 - 86
17. Santrifüj betonarme (SBA) direkler, vibre betonarme (VBA)
traversler/konsollar 86 - 98
18. AG ve OG+AG ortak (müşterek) SBA direk seçim hesapları 98 - 139
19. AG ve OG+AG ortak (müşterek) SBA direklerin ve VBA
traverslerin/konsolların yapısal özellikleri 139 – 148
C. SANTRİFÜJ BETONARME (SBA) DİREK VE MALZEMELERİ
SEÇİM HESAPLARI
20. SBA direklerin seçim varsayımları 149 - 153
21. Taşıyıcı SBA direk seçimi 153 - 159
22. Durdurucu SBA direk seçimi 160 - 167
23. Son SBA direk seçimi 167 - 170
V
24. Ayırım (branşman) ve dağıtım (tevzi) SBA direği seçimi 170 - 177
25. SBA transformotor direği seçimi 177 - 181
26. AG ve YG VBA travers/konsol seçimi 182 - 183
27. AG ve YG izolatör, hırdavat malzemesi seçimi 183 - 184
28. Temel seçimi 184 - 185
29. SBA direk ve malzeme seçimi için taslak şehir şebekesi 185 - 217
D. HAVA HATLI VE YERALTI KABLOLU ŞEHİR ŞEBEKELERİ
30. Hava hatlı ve yeraltı kablolu şehir şebekelerinin karşılaştırılması 219 - 220
31. Şehir şebekesi projesinin hazırlanması ve onaya sunulması 220 - 224
32. AG şebeke türleri 224 - 235
33. AG şehir şebekeleri ile ilgili görüşler 235 - 237
34. . OG/AG şehir şebekesi uygulamalarına ilişkin örnek 1 237 - 240
35. OG/AG şehir şebekesi uygulamalarına ilişkin örnek 2 240 - 245
36. OG/AG şehir şebekesi uygulamalarına ilişkin örnek 3 245 - 251
37. AG şehir şebekesi uygulamalarına ilişkin örnek 4 251 - 253
38. Otomatik tekrar kapamalı (autorecloser) kesici 254 - 255
Okuma parçası 256
E. ÇİZELGELER
Çizelge 1. Bakır iletkenlerin özellikleri. TS 3 258
Çizelge 2. Tam alüminyum iletkenlerin (AAC) özellikleri. TS 592 258
Çizelge 3. Çelik-alüminyum iletkenlerin (ACSR) özellikleri. TS 490 259
Çizelge 4. Çelik-alüminyum iletkenli hava hatlarının yüklenme akımları ve
yüklenme güçleri 260
Çizelge 5. Çelik-alüminyum iletkenli bir devre hava hatlarına bağlanabilecek
en büyük güç ve bu güce karşılık gelen en büyük uzunluk 260
Çizelge 6. Alüminyum iletkenli AG hava hatları için '
1 k ve "
1 k gerilim düşümü
katsayıları 261
Çizelge 7. Alüminyum iletkenli AG hava hatları için '
3 k ve "
3 k gerilim düşümü
katsayıları 261
Çizelge 8. Alüminyum iletkenli AG hava hatları için '
1 m ve "
1 m güç kaybı katsayıları 262
VI
Çizelge 9. Alüminyum iletkenli AG hava hatları için '
3 m ve "
3 m güç kaybı katsayıları 262
Çizelge 10. Çelik-alüminyum iletkenli ortak (müşterek) OG hava hatları için
'
3 k ve "
3 k gerilim düşümü katsayıları 263
Çizelge 11. Çelik-alüminyum iletkenli ortak (müşterek) OG hava hatları için
'
3 k ve "
3 k gerilim düşümü katsayıları 264
Çizelge 12. Çelik-alüminyum iletkenli bir devre OG hava hatları için '
3 k ve "
3 k
gerilim düşümü katsayıları 265
Çizelge 13. Çelik-alüminyum iletkenli bir devre OG hava hatları için '
3 k ve "
3 k
gerilim düşümü katsayıları 266
Çizelge 14. Çelik-alüminyum iletkenli OG hava hatları için '
3 m ve "
3 m güç kaybı
katsayıları 267
Çizelge 15. Çelik-alüminyum iletkenli OG hava hatları için '
3 m ve "
3 m güç kaybı
katsayıları 268
Çizelge 16. AG makara izolatör ölçüleri 269
Çizelge 17. MN izolatörün ölçüleri 270
Çizelge 18. MS sis izolatörün ölçüleri 270
Çizelge 19. MD ve MDS izolatörün ölçüleri 271
Çizelge 20. U zincir izolatörün ölçüleri 271
Çizelge 21. UF sis zincir izolatörün ölçüleri 272
Çizelge 22. Çubuk zincir izolatörün ölçüleri 272
Çizelge 23. YG izolatör demirlerinin ölçüleri 273
Çizelge 24. YG izolatör demirlerinin köşede taşıyıcı olarak kullanma açıları 274
Çizelge 25. AG pin izolatörün ölçüleri 275
Çizelge 26. AG pin izolatör demirinin ölçüleri 275
Çizelge 27. Deveboynu izolatör demirinin ölçüleri 275
Çizelge 28. AG iletkenlerinin bağlanacağı pin izolatörler ve AG pin izolatör
demirlerinin köşede taşıyıcı olarak kullanma açıları 276
Çizelge 29. Ağaç direklerin ölçüleri ve temel ölçüleri 277
Çizelge 30. Swallow iletken için taşıyıcı ağaç direklerde kullanılan
YG demir traverslerin seçimi 278 - 279
Çizelge 31. AG kısa A tipi demir direklerin özellikleri (Sadece IV. Bölgede
VII
geçerli olmak üzere, üzerinde 10 mm2 veya 16 mm2 bakır ya da rose iletken
bulunmazsa kullanılır) 280
Çizelge 32. Kafes tipi demir direğin kullanma açıklığı, en büyük a = 40 m 280
Çizelge 33. AG A tipi demir direklerin özellikleri (Sadece IV. Bölgede
geçerli olmak üzere, üzerinde 10 mm2 veya 16 mm2 bakır ya da rose iletken
bulunmazsa kullanılır) 281
Çizelge 34. AG kafes tipi demir direklerin özellikleri (Sadece IV. Bölgede
geçerli olmak üzere, üzerinde 10 mm2 veya 16 mm2 bakır ya da rose iletken
bulunmazsa kullanılır) 281
Çizelge 35. OG+AG ortak (müşterek) A tipi demir direklerin özellikleri
(Sadece IV. Bölgede geçerli olmak üzere, üzerinde 10 mm2 veya 16 mm2
bakır ya da rose iletken bulunmazsa kullanılır) 282
Çizelge 36. OG+AG ortak (müşterek) kafes tipi demir direklerin özellikleri
(Sadece IV. Bölgede geçerli olmak üzere, üzerinde 10 mm2 veya 16 mm2
bakır ya da rose iletken bulunmazsa kullanılır) 282
Çizelge 37. OG+AG ortak (müşterek) A tipi demir direklerin özellikleri
(Sadece IV. Bölgede geçerli olmak üzere, üzerinde 10 mm2 veya 16 mm2
bakır ya da rose iletken bulunmazsa kullanılır) 283
Çizelge 38. OG+AG ortak (müşterek) kafes tipi demir direklerin özellikleri
(Sadece IV. Bölgede geçerli olmak üzere, üzerinde 10 mm2 veya 16 mm2
bakır ya da rose iletken bulunmazsa kullanılır) 283
Çizelge 39. AG ve YG demir direk demir traversi seçimi 284
Çizelge 40. SBA direğin tepeye indirgenmiş rüzgar kuvvetleri [kg] 285
Çizelge 41. AG ve OG+AG ortak SBA direklerin tepe çapları [mm] 286
Çizelge 42. SBA direklerin dip çapları [mm] 287
Çizelge 43. SBA direklerin ağırlıkları [kg] 288
Çizelge 44. Tip temel ölçüleri (Normal zeminler için) 289
Çizelge 45. AG ve OG+AG ortak SBA tek direkler (güvenlik katsayısı: 2)
için temel seçimi [m] 290
Çizelge 46. AG ve OG+AG ortak SBA tek direkler (güvenlik katsayısı: 2,21)
için temel seçimi [m] 291
Çizelge 47. SBA ikiz direkler (güvenlik katsayısı: 2,21) için dikdörtgen
blok temel seçimi [m]. Zemin emniyet gerilmesi 1 kg/cm2 alınmıştır 292 - 294
Çizelge 48. İki iletkenli takılıp-sökülebilen (portatif) traversler 295
Çizelge 49. Dört iletkenli sabit traversler 295
VIII
Çizelge 50. İki iletkenli sabit konsollar 295
Çizelge 51. AG traverslerinin ve konsollarının ağırlıkları [kg] 296
Çizelge 52. YG travers ağırlıkları [kg] 297
Çizelge 53. YG konsol ağırlıkları [kg] 298.
Çizelge 54. İletkenlerin buz yüklü birim ağırlıkları 299
Çizelge 55. İletkenlerin rüzgar yüklü birim ağırlıkları 300
Çizelge 56. Alüminyum ve çelik-alüminyum iletkenlerin en büyük
germe kuvvetleri 301 - 307
Çizelge 57. Alüminyum ve çelik-alüminyum iletkenlerin sahada çalışılan
değişik ortam sıcaklıklarındaki salgıları 308
