TASARIMCILAR İÇİN METAL ŞEKİLLENDİRME YÖNTEMLERİ – Tahsin Canbulat
ÖNSÖZ
İnsanoğlunun metalle tanışması on binlerce yıl öncesine rastlamasına rağmen, onunla gerçek bir ilişkiye girmesi sanayi devrimiyle birlikte oldu. Silah, el aleti, kap-kacak, yapı elemanı ve sanatçıların yaptığı heykel ve takıların dışında pek de fazla görülmeyen metal ürünler, artık bizi taşıyan otomobil, tren, gemi olarak devasa boyutlarıyla hayatımıza doludizgin girecekti.
Şimdi etrafımıza bir bakalım. Çevremizdeki şeylerin ne kadarı metalden yapılmış ve ne kadarında küçük de olsa metalden bir parça bulunsun. Herhalde, çok az şeyin onsuz olduğunu görürüz. O zaman, içinde bulunduğumuz medeniyet metal üzerine kurulmuştur, deme hakkımız olamaz mı?
Bu kitabın yazımı çok fazla bir süremi aldı diyemeyeceğim. Bunun birinci nedeni, metal işleme teknikleri hakkındaki bilgimin, sadece kitaplar üzerinden okunarak edindiğim kadarıyla değil, uzun yıllarımın metal sektörü içinde geçmesindendir. İşin hem malzeme ve makine ticaretinde, hem de üretiminde bulunmuş olmam bana bu kolaylığı sağladı. Kaynak kitap olarak yararlanabildiğim çok fazla kitap olmasına rağmen neredeyse hepsi mühendislik kitaplarıydı, dolayısıyla doğru bilgilere ulaşma çabam, beni içinden çıkılmaz mühendislik hesap ve formülleriyle karşılaştırdı. Oysa ki bu kitabı yazma isteğimdeki ana fikir, endüstri ürünü tasarımcıları, iç mimarlar ve mimarlar gibi ürün tasarımı yapan kişilere metal işleme tekniklerini toplu halde vermek ve bu bilgiler doğrultusunda, metal ürünün tasarımı yapılırken, malzemesinin ve işleme tekniklerinden kaynaklanan özelliklerinin bilinerek tasarlanması ve dolayısıyla üretime en uygun form ve ölçüleriyle geçilebilmesini sağlamaktı.
İşin bir boyutu, metal işleme tekniklerinin bir düzen içinde toplu olarak verilmesiyken, diğer bir boyutu, bunun tasarımcının kullanacağı yeterli miktar ve tarzda verilebilmesiydi. Bunun için kitap iki bölümde sunuldu. Birinci kitapta metal işleme teknikleri verilirken, ikinci kitapta metal ürün tasarım ilkeleri açıklanmaya çalışıldı. Önce bu iki kitabın ayrı ayrı basımı düşünülse de, birbirlerinin tamamlayıcısı olması, ayrı ayrı çok fazla bir anlamı olmayacağı düşüncesiyle birleştirilerek tek bir kapak altında yayınlanmasına karar verildi.
Kitabın birçok yerinde değindiğim gibi, her konu hakkında kitaplar dolduracak kadar bilgi verilmesi mümkündür ve çoğu kez kendimi tutamayıp yazdığım sayfaları attığım oldu. Yani tasarımcı için vermem gereken bilginin belirli bir sınırı olmalıydı. Bu nedenle metal işlemeyle ilgili mühendisler çok daha detaylı bilgilere sahip olduklarından bunu yadırgayabilirler. Ayrıca bu konu o kadar geniş bir literatürü içermektedir ki, belki de kitaplıkları dolduracak kadar bilgi yüklüdür. Dediğim gibi bir sınırı olmalıydı.. Şunu da açıklamalıyım ki, her an yeni bir teknoloji ortaya çıkmaktadır veya gözümden, bilgimden kaçanlar vardır, bunlara ulaşamadığımdan kitabımda eksik kalmış olabilir.
Bu kitapta bir miktar da üretim ekonomisinden bahsetme ihtiyacını duydum. Kitabın birçok yerinde bahsettiğim gibi metalden yapılmış bir ürünün çok çeşitli yöntemlerle imal edileceğini vurgulamaya çalıştım. Muhakkak ki buradaki öncelikli kriter onun üretim maliyetidir daha doğrusu onun satılabilir fiyatıdır ki kitabımızda bu konu vurgulanmaya çalışılmıştır.
Benim metal üretim sektöründe bulunduğum süre içinde insan ve çevre sağlığı önemli konulardan birini oluşturuyordu. Bu belki kitabın konusuyla uzaktan ilgili görülse de, benim şahsen bu konuda toplumu bilgilendirme arzumun sonucu olarak kitaptaki yerini almasına neden oldu.
Bir tasarımcı gözüyle hazırlanmış bu metal ürün biçimlendirme teknikleri ve tasarım ilkeleri kitabının bu özelliği nedeniyle tasarımcıya son derece yararlı olacağı kanısındayım.
Dr. M, Tahsin Canbulat
Temmuz 2011
İÇİNDEKİLER
GİRİŞ
METAL NEDİR
METALİN ENDÜSTRİYEL ÜRÜN TASARIMINDAKİ ÖNEMİ
TARİH BOYUNCA METALİN KULLANIMI I
ENDÜSTRİ DEVRİMİ ÖNCESİ ENDÜSTRİ DEVRİMİ SONRASI GÜNÜMÜZDE PARLAYAN YILDIZ "METAL"
METAL MALZEMELER
İŞLENMEMİŞ METAL MALZEMELER
KISMEN İŞLENMİŞ METAL MALZEMELER (YARI MAMUL MALZEMELER)
UZUN MALZEMELER (BOY MALZEMELER)
DOLU MALZEMELER
İÇİ BOŞ MALZEMELER (BORULAR, KUTU PROFİLLER)
BLOK (TOPLU) MALZEMELER, TAKOZLAR
ÇOK KULLANILAN METALLER VE ALAŞIMLARI - DEMİR ALÜMİNYUM BAKIR
KROM-NİKEL (PASLANMAZ ÇELİK)
GÜMÜŞ
PİRİNÇ (SARI) - BRONZ KURŞUN - KALAY- ÇİNKO ALTIN
i METAL ŞEKİLLENDİRME YÖNTEMLERİ TALAŞO İMALAT
EĞELEME ZIMPARALAMA TAŞLAMA KESME (TALAŞLI)
TORNA
DELME
FREZE
DOLU KALIBA DÖKÜM BASINÇLI DÖKÜM -DÖVME
EKSTRUZYON - HADDELEME
OVALAMA
BORU HADDELEME
EĞME-BÜKME-KIVIRMA
SAÇ EĞME- BÜKME-KIVIRMA -
MAKİNELERLE EĞME-BÜKME-KIVIRMA
SAÇA KALIPLA EĞRİLİK VERME
BORU VE PROFİL BÜKME -BİRLEŞTİRME-EKLEME
KENETLİ BİRLEŞTİRME
KAYNAKU BİRLEŞTİRME
SOĞUK BASINÇ KAYNAĞI
SICAK BASINÇ KAYNAĞI
SÜRTÜNME KAYNAĞI
ERİTME KAYNAĞI
ELEKTRİK KAYNAĞI
LAZER KAYNAĞI
LEHİMLEME
YUMUŞAK LEHİM
EKLEME PARÇALARIYLA BİRLEŞTİRME
SÖKÜLEBİLİR EKLEME PARÇALARIYLA BİRLEŞTİRME
SABİT EKLEME PARÇALARIYLA BİRLEŞTİRME
SINTER
PLANYA- BROŞLAMA KOPYALAMA
ELEKTRO EREZYON, TEL EREZTON
ÖZEL İŞLEVLER
KESME-AYIRMA
MAKASLA KESME KALIPLA KESME ERGİTEREK KESME
ALEVLE KESME ELEKTRİK ARKIYLA KESME
LAZERLE KESME
DÖVME
İNSAN GÜCÜYLE YAPILAN DÖVME (ÇEKİÇLE DÖVME) KALIPLI DÖVME
AÇIK DÖVME KALIBI
KAPALI DÖVME KALIBI
DELME VE ISTAMPA İLE BASMA
DAR KALIPLAR ARASI DÖVME
DÖVME HADDELERİYLE ŞEKİLLENDİRME
RADYAL DÖVME
İZOTERMAL DÖVME
YÜKSEK HIZLI DÖVME -
SIVAMA- DAMGALAMA
DERİN ÇEKME î
DÖKÜM (METALİN ERGİMİŞ HALDEKİ İŞLEME TEKNİKLERİ)
SERBEST DÖKÜM
KUM DÖKÜM
KOKİL DÖKÜM - ALÇI KALIBA DÖKÜM
HASSAS DÖKÜM SAVURMALI DÖKÜM
ISIL İŞLEMLER
SERTLEŞTİRME YÜZEY SERTLEŞTİRME
TAVLAMA VE NORMALİZASYON YÜZEY İŞLEMLERİ
MEKANİK YÜZEY TEMİZLEME KİMYASAL TEMİZLEME ISI İLE TEMİZLEME
YÜZEY OKSİTLEME
MENEVİŞLEME ELOKSAL YÜZEY KAPLAMA
BOYAMA
LİKİT BOYA
ELEKTROSTATİK TOZ BOYA ] SEREREK BOYA KAPLAMA METAL KAPLAMA
DALDIRMA ELEKTROLİZ ERİTEREK SÜRME VARAK KAPLAMA
MONTAJ
PLASTİK KAPLAMA EMAY KAPLAMA (EMAYE)
METAL İŞLEMEDE KULLANILAN ALETLER EL ALETLERİ
MEKANİK ALETLER
ELEKTROMEKANİK ALETLER PÜNOMATİK ALETLER
HİDROLİK ALETLER ÖLÇÜ ALETLERİ
ATÖLYE GÜVENLİĞİ
METAL ÜRÜNDE KALİTE VE STANDART
ÜRETİM EKONOMİSİ
ÜRETİMDE VERİMLİLİK
TEKNOLOJİK OLANAKLAR
KALIPLI İMALAT AVANTAJLARI VE DEZAVANTAJLARI
KALIPSIZ İMALATIN AVANTAJLARI VE DEZAVANTAJLARI
ÜRETİM TEKNİKLERİNİN ÜSTÜN VE ZAYIF TARAFLARI
DÖKÜM TEKNİĞİ
TALAŞLI İMALAT TEKNİĞİNİN KULLANIMI
EKSTRÜZYON YÖNTEMİNİN KULLANIMI
DÖVME TEKNİĞİNİN KULLANIMI
HADDELEME TEKNİĞİNİN KULLANIMI
YASSI MALZEMELERİN ŞEKİLLENDİRME TEKNİKLERİNİN KULLANIMI
KALİTE KONTROL VE ÜRETİM HATALARI
HAMMADDE HATALARI
METALURJİK ÖZELLİKLERİ
BOYUT VE FORM HATALARI
ÜRETİM HATALARI
DÖKÜM PARÇALARINDAKİ ÜRETİM HATALARI
TALAŞLI İMALAT HATALARI
HADDE ÜRÜN HATALARI
DÖVME ÜRÜN HATALARI
EKSTRÜZYON ÜRÜN HATALARI
ÇEKME, DERİN ÇEKME VE SIVA
KAYNAKLI BİRLEŞTİRME HATALARI METAL SEKTÖRÜNDE KNOW-HOW VE PATENT
METAL ÜRÜN TASARIMI
HAMMADDE VE YARI MAMUL MALZEMELER
YASSI MALZEMELER UZUN (BOY) MALZEMELER
BLOK MALZEMELER (TOPLU MALZEMELER)
METAL ŞEKİLLENDİRME YÖNTEMLERİ
ELASTİK ŞEKİLLENDİRME
PLÂSTİK ŞEKİLLENDİRME
METAL ŞEKİLLENDİRME PRENSİPLERİ
ÜRÜNE UYGUN METALİN SEÇİMİ SERTLİK ISI
KOROZYON
AŞINMAYA DAYANIKLIK DARBEYE DAYANIKLIK
ASİTE DAYANIKLIK - ELEKTRİK İLETKANLİĞİ RENK
TİTREŞİM (METALİN YORULMASI)
METAL ÜRÜNDE FORM VE FONKSİYON METALE FORM VERİLMESİ İLKELERİ
YASSI MALZEMELERE FORM VERİLMESİ İLKELERİ
YASSI MALZEMELERİN KESİLMESİ
YASSI MALZEMELERİN DELİNMESİ
YASSI MALZEMELERDE KIVIRMA-BÜKME -
YASSI MALZEMELERDE DÖVME PRESLEME, SIVAMA, DERİN ÇEKME
DEKUPAJ
UZUN (BOY) MALZEMELERE FORM VERİLMESİ İLKELERİ
DOLU MALZEMELERDE KIVIRMA-BÜKME
BORULARDA KIVIRMA-BÜKME
BORULARDA ÇAPIN DEĞİŞTİRİLMESİ
KUTU PROFİLLERDE KIVIRMA-BÜKME
AÇIK PROFİLLERDE KIVIRMA-BÜKME
BLOK MALZEMELERE FORM VERİLMESİ İLKELERİ
DÖKÜM ÜRÜNLERİNE FORM VERİLMESİ İLKELERİ
METAL ŞEKİLLENDİRME YÖNTEMİ SEÇİMİ
TASARIMI OLUŞTURAN METAL PARÇALARIN BİRLEŞTİRİLMESİ
KAYNAKLI BİRLEŞTİRME EKLEME PARÇALARIYLA BİRLEŞTİRME
METAL VE STRÜKTÜR
METAL YÜZEYİN İŞLENMESİ (FINISHING)
METALİN DİĞER MALZEMELERLE İLİŞKİSİ
METAL İŞLEME TERİMLERİ SÖZLÜĞÜ KAYNAKÇA
