ÖNSÖZ
Bu kitap Batman Üniversitesi İnşaat Teknolojisi Bölümünün Yapı Tesisatları dersinde okutulan; temiz su, pis su, sıcak su, yağmur suyu, kalorifer, doğalgaz, yangın tesisatı ile bu tesisatlarda kullanılan boru malzeme ve ek parçalarını kapsamaktadır. Temiz soğuk ve sıcak su, pis su ve yağış suyundan oluşan yağmur suyu tesisat bütünü sıhhi tesisat olarak adlandırılır. Kalorifer, doğalgaz ve yangın tesisatları konularını mekanik bölümü olarak adlandırılır. Binaların yukarıda bahsedilen tesisatları ile ilgili oldukça yayın bulunmaktadır. Özellikle Makina Mühendisleri Odası ve değişik firmalar tarafından yayınlanan kitapların pek çoğu, makine mühendisleri için kaleme alınmıştır. Bu kitabın hazırlanma amacı, özellikle Mimarlık, İnşaat Mühendisliği, İnşaat Teknikerliği ve Meslek Yüksekokullarının Yapı Teknolojisi Bölümünde okuyan öğrencilere bu konularda yeterli bilgiye ulaşmasını sağlayan bir kaynak niteliğindedir. Bu kitap bu konuya ilgi duyan meslektaşlarımızın kendi kendilerine çalışabilmeleri ve konuyu daha iyi anlayabilmeleri açısından iyi bir kaynak olacaktır. 08.08.2018
Mak. Müh. Dr. Bahadır BİRECİKLİ İnş. Müh. B.Mazlum BİRECİKLİ
İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ .......................................................................................................I
İÇİNDEKİLER .......................................................................................... II
ŞEKİLLER LİSTESİ ................................................................................. X
RESİMLER LİSTESİ ........................................................................... XVII
TABLOLAR LİSTESİ ........................................................................ XXIII
I.BÖLÜM: ................................................................................................. 1
1. GİRİŞ: .................................................................................................... 1
II. BÖLÜM:............................................................................................... 4
2. Sıhhi Tesisat: .......................................................................................... 4
2.1. Temiz su tesisatı: .................................................................................. 4
2.2. Temiz suyun (içme suyu) kalitesini belirleyen özellikler: ..................... 5
2.2.1. Suyun yumuĢatılması: ....................................................................... 6
2.2.2. İyi bir içme suyunda aranacak özellikler: ........................................... 6
2.2.3. Su sertliğinin kontrolü (Büret Şişesi): ................................................ 7
2.3. Suyun temizlenmesi ve yumuşatılması: ................................................ 7
2.3.1. Durulama: ......................................................................................... 7
2.3.2. Havalandırma: ................................................................................... 8
2.3.3. Süzme: .............................................................................................. 8
2.3.4. Suyun dezenfekte edilmesi: ............................................................... 8
2.3.5. Filtrasyon (süzme): ............................................................................ 8
2.3.6. Demir ve manganın sudan arındırılması: ........................................... 9
2.4. Şehir sularının iletilmesi ve dağıtılması: ............................................. 11
2.4.1. Suların yerleşim alanlarına iletilmesi: .............................................. 11
2.4.2. Şehir Sularının dağıtılması: ............................................................. 12
2.4.2.1. Kör uçlu dağıtım: ......................................................................... 13
2.4.2.2. Balık ağı sistemi: .......................................................................... 13
2.4.2.3. Karışık sistem:.............................................................................. 14
2.5. Temiz su tesisatının kısımları: ............................................................ 15
2.5.1. Bina besleme hattı: .......................................................................... 15
2.5.2. Temiz su tesisatının binaya bağlanması: .......................................... 16
2.5.3. Temiz su tesisatı dağıtım Ģekilleri: ................................................... 16
2.5.3.1. Kolon sistemi: .............................................................................. 16
2.5.3.2. Dizi sistemi: ................................................................................. 17
2.6. Temiz suyun depolaması: ................................................................... 18
2.7. Yapılarda yedek su depolanması ve basınçlı su sağlanma ile depo tesisatında dikkat edilecek özellikler: ........................................................ 20
2.8. Yüksek yerlerdeki depolar: ................................................................. 21
2.9. Depo tesisatında dikkat edilecek özellikler: ........................................ 22
2.9.1. Depoların yapı tesisatına bağlanması: .............................................. 23
2.9.2. Bir motopomp ve iki depo sistemi: .................................................. 25
2.10. Temiz suyun basınçlandırılması: ...................................................... 25
2.11. Yapı kullanma suyu boru donatımı ve boru kesit hesapları: .............. 26
2.12. Temiz su tesisatı boru çapı hesabı:.................................................... 28
2.12.1. Boru çapları:.................................................................................. 28
2.12.2. Su tüketimin hesabı: ...................................................................... 28
2.13. Bina soğuk su ve sıcak su tesisatı: .................................................... 30
2.13.1. Çelik borularla tesisatın döşenmesi: ............................................... 30
2.13.2. Bakır borularla tesisatın döşenmesi: .............................................. 31
2.13.3. Plastik borularla tesisatın döşenmesi:............................................. 32
2.14. Temiz su ve sıcak su tesisat ağız ayarları: ......................................... 34
2.14.1. Boru ölçü ayarları: ......................................................................... 34
2.14.2. Boruları su terazisi ile terazileme: .................................................. 35
2.14.3. Boruları sabitleme: ........................................................................ 36
2.14.4. Sıva üstü boru döĢenmesi: ............................................................. 39
2.14.5. Sıva altı boru döĢenmesi: ............................................................... 39
2.15. Temiz su tesisatında uyulması gerekli genel kurallar: ....................... 40
2.16. Aygıt ve donanımların yerleĢtirilmesi: .............................................. 45
2.17. Sıcak ve soğuk su tesisatını test etmek:............................................. 47
2.17.1. Su ile kaçak testi: .......................................................................... 48
2.17.2. Hava ile kaçak testi: ...................................................................... 48
2.17.3. Temiz su tesisatında su patlağının bulunması:................................ 49
2.17.4. Pratikte su sızıntısı için çözüm önerileri: ....................................... 49
III. BÖLÜM: ........................................................................................... 50
3. Çelik boru birleĢtirme parçaları (fittings):.............................................. 50
3.1. Manşon: ............................................................................................. 50
3.2. Dirsek: ............................................................................................... 50
3.3. Nipel: ................................................................................................. 51
3.4. ( TE ): ................................................................................................ 51
3.5. İstavroz: ............................................................................................. 52
3.6. Rakor: ................................................................................................ 52
3.6.1. Konik rakor: .................................................................................... 52
3.6.2. Sarı rakor: ....................................................................................... 53
3.7. Kör tapa: ............................................................................................ 54
3.8. Kontra somun:.................................................................................... 54
3.9. Redüksiyon: ....................................................................................... 54
3.10. Filtre: ............................................................................................... 55
3.11. Büyük çaplı boruların birleştirilmesi: ............................................... 55
3.12. Çelik boruların soğuk olarak bükülmesi: .......................................... 55
3.13. PVC Temiz su boruları (TS 274): ..................................................... 56
3.13.1. Plastik borular: .............................................................................. 57
3.13.2. Sert PVC borular: .......................................................................... 57
3.13.2.1. Plastik boruların (PPRC) eklenmesi ve testi: ............................... 58
3.13.2.2. Kaynak yöntemi: ........................................................................ 58
3.13.3. Termoplastik borularda ek parçalar: .............................................. 59
3.13.4. Bakır ve bronz borular: .................................................................. 61
3.14. Temiz su boru donatımı ve armatürleri: ............................................ 62
3.15. Yapı boru donatımı ve armatürleri: ................................................... 63
3.15.1. Musluklar: ..................................................................................... 63
3.15.2. Bataryalar: ..................................................................................... 64
3.15.3. Vanalar: ........................................................................................ 66
3.15.4. Çek valf: ....................................................................................... 68
IV. BÖLÜM: ........................................................................................... 69
4. Su Sayaçları: ......................................................................................... 69
4.1. Su Sayacı çeşitleri: ............................................................................. 69
4.1.1. Soğuk su sayaçları: .......................................................................... 69
4.1.1.1. Ev tipi soğuk su sayacı: ................................................................ 69
4.1.1.2. Sanayi tipi sayaç: .......................................................................... 71
4.1.2. Sıcak su sayaçları: ........................................................................... 72
4.2. Sayaçların okunması: ......................................................................... 73
4.2.1. Su saatleri yerleri ve tasarımı: ......................................................... 73
4.2.2. Sayaç montaj kuralları: .................................................................... 75
4.3. Sayaç montaj çeşitleri: ....................................................................... 76
4.3.1. Rögar içerisine sayaç montajı: ......................................................... 76
4.3.2. Niş-sayaç kutusu içerisine sayaç montajı: ........................................ 77
V. BÖLÜM: ............................................................................................. 79
5. Pis su tesisatı: ........................................................................................ 79
5.1. Dış pis su tesisatı: ............................................................................... 79
5.1.1. Dış pis su tesisatının elemanları: ...................................................... 80
5.2. İç pis su tesisatı: ................................................................................. 80
5.2.1. Ana boru: ........................................................................................ 82
5.2.2. Kolon: ............................................................................................. 83
5.2.3. Kat borusu:...................................................................................... 83
5.2.4. Bağlantı borusu: .............................................................................. 84
5.2.5. Havalık borusu: ............................................................................... 84
5.3. Yağmur suyu tesisatı: ......................................................................... 85
5.3.1. Balkon boruları: .............................................................................. 86
5.3.2. Çatı suları: ....................................................................................... 87
5.3.3. Yağmur oluğu ve yağmur borusunun kesit hesapları aşağıdaki şekilde hesaplanır: ................................................................................................ 87
5.3.4. Bahçe ve aydınlık suları: ................................................................. 89
5.4. ġehir kanalizasyon Ģebekesine bağlantı: ............................................. 89
5.4.1. Rögarlar: ......................................................................................... 91
5.4.1.1. Açık rögar: ................................................................................... 92
5.4.1.2. Kapalı rögar: ................................................................................ 93
5.4.1.3. Ana rögarlar: ................................................................................ 95
5.5. Daire içi boruların testi: ...................................................................... 96
5.5.1. Suyla boruların testini yapma: ......................................................... 96
5.5.2. Dumanla test yapma: ....................................................................... 97
5.5.3. Toprak altı drenaj sistemi: ............................................................... 97
5.6. Pis su tesisatı genel tasarım kuralları: ................................................. 99
5.6.1. Pis su hesabı: ................................................................................. 102
5.6.2. Pis su borularının döşenmesi ve havalandırılması: ......................... 102
5.6.3. Boru tesisatı döşenmesinde dikkat edilecek hususlar: .................... 106
5.6.4. Pis su boru çapları: ........................................................................ 107
5.7. Tesisat bacaları: ............................................................................... 111
5.7.1. Havalandırma bacası ve ışıklık: ..................................................... 112
5.7.2. Çöp bacası:.................................................................................... 113
5.8. Tesisat galerisi (ısı kanalı): ............................................................... 113
5.8.1. Tesisat katı: ................................................................................... 114
5.8.2. Boru malzemesi: ........................................................................... 115
5.8.3. Yağmur suyu boru ve olukları ile ek parçaları: .............................. 120
5.8.4. PVC pis su donatımında kontrol yerleri: ........................................ 122
5.9. Cihazların yerleĢtirilmesi: ................................................................ 124
5.9.1. Su akıtma yerleri: .......................................................................... 124
5.9.2. Cihaz ve armatürlerin yerleĢimi: .................................................... 156
5.9.3. Pis su tesisatı ek parçaları: ............................................................. 157
VI. BÖLÜM: ......................................................................................... 163
6. Isıtma Sistemleri: ................................................................................ 163
6.1. Lokal ısıtma sistemleri: .................................................................... 163
6.2. Merkezi ısıtma sistemleri: ................................................................ 163
6.2.1. Sıcak sulu ısıtma: .......................................................................... 163
6.2.2. Kızgın sulu ısıtma: ........................................................................ 167
6.2.3. Buharla ısıtma: .............................................................................. 169
6.2.3.1. Alçak basınçlı buharla ısıtma: ..................................................... 170
6.2.3.2. Yüksek basınçlı buharla ısıtma: .................................................. 170
6.2.3.3. Vakumlu buharla ısıtma: ............................................................ 170
6.2.4. Sıcak hava ile ısıtma: ..................................................................... 170
6.3. Sıcak havalı ısıtma sistemleri: .......................................................... 170
6.4. Bölgesel ısıtma: ................................................................................ 176
6.5. Merkezi sıcak su hazırlayıcıları (boyler) hesabı: ............................... 178
VI
6.6. Sıcak su ihtiyacı ve yapı sıcak su donatımları: .................................. 180
6.6.1. Bağımsız sistemler: ....................................................................... 180
6.6.1.1. Sıvılaştırılmış petrol gazlı şofben (LPG): .................................... 181
6.6.1.2. Katı yakıtlı termosifon: ............................................................... 182
6.6.1.3. Sıvı yakıtlı termosifon: ............................................................... 183
6.6.1.4. Elektrikli Ģofbenler: .................................................................... 184
6.6.1.5. Kombi sistemi: ........................................................................... 187
6.6.1.6. Isı pompası: ................................................................................ 189
6.6.1.7. Güneşli su ısıtıcıları: ................................................................... 206
6.6.1.8. Vakum tüplü güneş kollektörü: ................................................... 209
6.7. Sıcak su tesisatında boru çapı hesabı: ............................................... 215
6.8. Sıcak su tesisatı döşenmesi: .............................................................. 215
6.8.1. Çelik borularla tesisatın döşenmesi: ............................................... 215
6.8.2. Bakır borularla tesisatın döşenmesi: .............................................. 215
6.8.3. Plastik borularla tesisatın döşenmesi: ............................................ 215
6.9. Islak mekânlarda tesisatın döşenmesi: .............................................. 216
6.9.1. Banyo:........................................................................................... 216
6.9.2. Tuvalet: ......................................................................................... 216
6.9.3. Mutfak: ......................................................................................... 216
6.9.4. Kapıcı dairesi: ............................................................................... 217
6.9.5. Boru düzenlenmesi detayları: ........................................................ 217
VII. BÖLÜM: ........................................................................................ 221
7. Kat Kaloriferleri: ................................................................................. 221
7.1. Kat kaloriferi sistem örnekleri: ......................................................... 222
7.2. Kombiler (birleşik su ısıtıcıları): ....................................................... 225
7.3. Kombilerin sınıflandırılması:............................................................ 226
7.3.1. Bacalı kombiler: ............................................................................ 227
7.3.2. Fanlı-Bacalı kombiler: ................................................................... 229
VIII. BÖLÜM: ...................................................................................... 235
8. Doğalgaz Tesisatı: ............................................................................... 235
8.1. Gazlarla ilgili genel kavramlar: ........................................................ 235
8.2. Basınç tanımları: .............................................................................. 236
8.3. Doğalgaz: ......................................................................................... 238
8.3.1. Doğalgazın özellikleri: .................................................................. 238
8.3.2. Dünya'da ve Türkiye'de doğalgaz: ................................................ 239
8.3.3. Türkiye'de doğalgaz kullanımı: ..................................................... 240
8.4. Doğalgaz üretim, depolama ve taşıma sistemleri: ............................. 240
8.4.1. Doğalgaz üretim sistemleri: ........................................................... 241
8.4.2. Doğalgaz depolama sistemleri: ...................................................... 241
8.4.3. Doğalgaz taşıma sistemleri: ........................................................... 243
8.4.4. Basınç düşürme ve ölçüm istasyonları: .......................................... 243
VII
8.4.5. Türkiye'de doğalgaz iletim hatları: ................................................ 244
8.5. Doğalgaz kullanım alanları:.............................................................. 245
8.6. Doğalgaz tüketim cihazları: .............................................................. 245
8.6.1. Ocak ve fırınlar: ............................................................................ 246
8.6.2. Radyant ısıtıcılar: .......................................................................... 250
8.6.3. Doğalgaz sobaları: ......................................................................... 250
8.6.4. Sobalar: ......................................................................................... 250
8.6.5. Su ısıtıcıları: .................................................................................. 254
8.6.6. Kazanlar: ....................................................................................... 257
8.6.7. Brülörler: ...................................................................................... 258
8.7. Gaz tesisatı: ...................................................................................... 263
8.8. Bina içi gaz tesisatının bölümleri: ..................................................... 263
8.8.1. Bina bağlantı hattı: ........................................................................ 264
8.8.2. Ana gaz kesme vanası veya ana emniyet vanası: ............................ 265
8.8.3. Basınç regülatörü: ......................................................................... 265
8.8.4. Servis kutusu: ................................................................................ 266
8.8.5. Dağıtım hattı (kolon hattı): ............................................................ 268
8.8.5.1. Kolon borusu: ............................................................................. 268
8.8.5.2. Sayaç bağlantı hattı: ................................................................... 268
8.8.6. Tüketim hattı: ................................................................................ 269
8.8.6.1. Ayırım (sorti) hattı: .................................................................... 269
8.8.6.2. Cihaz bağlantı hattı:.................................................................... 269
8.9. Gaz borularının döĢenmesinde dikkat edilecek hususlar: .................. 271
8.9.1. Gaz borularının erişilebilirliği: ...................................................... 271
8.9.2. Sızdırmazlık: ................................................................................. 271
8.9.3. Boruların mekanik darbelere karşı korunması: ............................... 274
8.9.4. Boruların yapı elemanlarına tespiti: ............................................... 274
8.9.5. Gaz borularının yangına karşı korunması:...................................... 275
8.9.6. Boruların korozyona karşı korunması: ........................................... 276
8.9.7. Statik elektrik yüklerine karşı boruların korunması: ....................... 277
8.9.8. Bina içi gaz tesisatı borularının geçirilmemesi gereken yerler: ....... 278
8.9.9. Gaz borularının diğer bina tesisatlarına göre konumu: ................... 278
8.10. Gaz kaçak dedektör çeşitleri: .......................................................... 278
8.11. Gaz kaçak dedektörü bağlantı şeması: ............................................ 279
8.12. Solenoid vana çalıĢma prensibi ve çeşitleri: .................................... 282
8.13. Gaz kaçak dedektörü otomatik kontrol sistemleri: .......................... 284
8.13.1. Elektronik değerlendirme / gösterge / kontrol panosu: ................. 285
8.13.2. Sayaçlar: ..................................................................................... 287
8.13.3. Duvar tipi regülatör kutusu: ......................................................... 290
8.14. Borular: .......................................................................................... 292
8.14.1. Ekleme parçaları: ........................................................................ 293
VIII
8.14.2. Bakır borular ve birleştirme parçaları: ......................................... 293
8.14.3. Boru içinin temizlenmesi: ............................................................ 295
8.14.4. Doğalgaz tesisatında kullanılacak bakır boruların özellikleri: ...... 295
8.15. Doğalgaz bina iç tesisatı boru çapı hesaplama yöntemi: .................. 296
8.16. Temel, döşeme, duvar ve dilatasyon derzlerinden boru geçirme teknikleri: ............................................................................................... 296
8.17. TSE'ye göre gaz projelerinde kullanılan semboller: ........................ 299
IX. BÖLÜM: ......................................................................................... 304
9. Isıtma Tesisatı Elemanları: .................................................................. 304
9.1. Sıcak su kazanları: ........................................................................... 304
9.1.1. Döküm kazanlar: ........................................................................... 304
9.1.2. Çelik kazanlar: .............................................................................. 304
9.1.3. Standart kazanlar: .......................................................................... 305
9.1.4. Düşük sıcaklık kazanlar (thermostream): ....................................... 306
9.1.5. Yoğuşmalı sıcak su kazanları: ....................................................... 307
9.1.6. Duvar tipi yoğuşmalı kazanlar: ...................................................... 307
9.2. Brülörler: ......................................................................................... 308
9.2.1. Gaz brülörler: ................................................................................ 308
9.2.2. Sıvı yakıtlı brülörler: ..................................................................... 308
9.2.3. Sıvı yakıtlı hatlar: .......................................................................... 309
9.3. Isıtıcı elemanlar:............................................................................... 311
9.4. Radyatörler: .................
