2000'li yıllara hepimizi derinden etkileyen şirket ve banka yolsuzlukları ile girdik. Yeni Türk Ticaret Kanunu (YTK), bu acı sürecin tecrübesi olarak şirketlerin kuruluşu, denetimi, sermaye arttırımı ve azaltımı hükümlerini yeniden düzenlemiş, muhtemel suiistimalleri engellemek istemiştir. Anonim ve limited şirketlerin denetimi bütünüyle değiştirilmiş, etkili bir denetim gücü ve yeteneği bulunmayan denetim organı kaldırılmıştır. İstisnasız bahsedilen şirketlerin; dışarıdan ve bağımsız denetim anlayışı çerçevesinde, büyük ölçekli olanları bağımsız denetim kuruluşları; küçük ve orta büyüklükte olanları ise en az bir veya daha fazla YMM ya da SMMM tarafından denetlenecektir (YTK m. 400/1).
YTK'nın, hiç şüphesiz en az dışarıdan ve bağımsız denetim anlayışı kadar önemli, etkilerini yakın zamanda görebileceğimiz diğer bir yeniliği de "işlem denetimi" ve "işlem denetçisi"dir. Ticaret şirketlerinin (kollektif, komandit, anonim, limited ve kooperatif şirketler) hepsini kapsayacak şekilde birleşme, bölünme, tür değiştirme sürecinde; anonim, limited ve komandit (adi–paylı) şirketlerdeki belirli iş ve işlemlerde, "işlem denetimi" olarak ifade edebileceğimiz ayrı bir denetim türü daha kabul edilmiştir. Şu halde hemen hemen gerçek kişi işletmeleri dışında kalan bütün ticaret şirketlerinin, işlem denetimine konu olması muhtemeldir.
İşlem denetimi (ve bağımsız denetim) görevini üstlenecek olanların SMMM veya YMM sıfatını taşımaları şarttır. Fakat işlem denetimini gerektiren iş veya işlemlerde, muhasebe ve denetim yetkinliği dışında bilgi ya da tecrübe gerekiyorsa, işlem denetçisinin SMMM veya YMM sıfatına sahip olması aranmayacak, ilgili alandaki uzmanlık sıfatı ile yetinilecektir. Bu doğrultuda SMMM veya YMM sıfatına sahip olanlarla birlikte mal varlığı ve ticari muamelelerle bağlantılı alanlarda uzmanlığa sahip kimselerin de işlem denetçisi rolünü üstlenmeleri mümkündür.
Bu mütevazı çalışmada işlem denetçisi ve bağımsız denetçinin niteliği, görev ve yetkileri, sorumluluğu konuları olabildiğince genişletilerek incelenmeye gayret edilmiştir. Bu anlamda denetçinin (bağımsız denetim kuruluşu, işlem denetçisi, özel denetçi) hukuki ve cezai sorumluluğu; sorumluluğun şartları, denetim fonksiyonundan zarar gören kimseler; şirket, pay sahipleri, alacaklılar ve üçüncü şahısların durumu ayrıntılı olarak irdelenmiştir.
