İki ciltten ve birbirini tamamlayan 5 kitaptan oluşan bu çalışma, bugüne kadar Yûnus Emre hakkında hazırlanan en kapsamlı ve en sahih çalışmadır. 2000 sayfalık bir yekûn teşkil eden Yûnus Emre kitabı; Mustafa Tatcı’nın 35 yıldır her bulduğu yeni bilgi ve belgelerle gelişerek ve genişleyerek bugüne kadar gelmiştir. Bu kitap Yûnus Emre’yi bütün vecheleriyle sunmasının yanında aynı zamanda Türk kültür, edebiyat ve tasavvuf tarihinin bir arkeolojisini çıkarmakta; Yûnus Emre’den sonra şekillenen ve yüzyıllarca berrak bir su gibi akarak günümüze ulaşan, dünyanın en büyük edebiyat geleneklerinden biri olan “Türk tasavvuf edebiyatı”nın köklerini de ortaya koymaktadır.
CİLT
Birinci cildin ilk kitabında Yûnus Emre’nin hayatı, şahsiyeti, dili, san‘atı incelenmiş ve şiirlerinde zikrettiği kavramların sistematik tahlilleri yapılmıştır. İlk kitabın ilk bölümünde Yûnus’un hayatı, tarihî ve menkabevî kaynaklardan derlenen bilgiler ışığında yeniden yazılmıştır. Bu bölümde Yûnus’u ortaya çıkaran kültür havzası da (Ahmed Yesevî, Tapduk Emre, Hacı Bektaş-ı Velî, Mevlânâ, Sarı Saltuk, Barak Baba) etraflıca incelenmiştir. İkinci kısımda, Yûnus’un eserleri, eserlerinin şekil ve muhtevâsı, dili ve san‘atı ele alınıp işlenmiştir. Eserin en orijinal bölümünü teşkil eden üçüncü kısımda ise şiirlerdeki “dinî ve tasavvufî” kavramlar tahlil edilmiştir. Bu kavramlar, beş yüzden fazladır. “Yûnus Emre Dîvânı” gibi kaynak bir eserin tahlili, edebiyat tarihine olduğu kadar kültür tarihi araştırmalarına da malzemeler verecektir.
Birinci cildin ikinci kitabında ise bugüne kadar tespît edilen klasik Yûnus şerhleri bir araya getirilmiştir. Şerh metinlerinin çoğunluğu Yûnus’un şathiyeleriyle ilgili olduğu için bu kitabın başına “şatahat” ve “remzî dil” hakkında uzunca bir inceleme konulmuştur. Bu kitaba dahil edilen metinler, Yûnus Emre’nin sembolik dilini çözmek için okuyucunun işini kolaylaştıracaktır. Kitapta; Şeyhzâde, Niyâzî-i Mısrî, Bursalı İsmail Hakkı, Selâmî Ali Efendi, Şeyh Ali Nevrekânî, İbrahim Hâs, Bekir Sıdkî Efendi, Şevket Turgut Çulpan gibi tasavvuf tarihinin önemli isimlerinin şerhleri bulunmaktadır.
CİLT
İkinci ciltte de üç ana kitap bulunmaktadır:
Bu cildin en önemli bölümünü oluşturan “Dîvân-ı İlâhiyât”, Yûnus’un şiirlerini bugüne kadar yapılan çalışmalar içinde şüphesiz en doğru şekilde ortaya koyan “edisyon kritik” çalışmadır. Dîvân metni ortaya çıkarılırken, yüzyıllardan bu yana elimize ulaşan 50’den fazla elyazması divan ve bir o kadar da cönk ve mecmua incelenmiş, şiirler beyit-beyiT, mısra-mısra karşılaştırılarak bugünün harflerine aktarılmıştır.
İkinci cildin ikinci kitâbı Risâletü’n-Nushiyye’nin tenkitli metnidir. Bu manzûme Yûnus Emre’nin mesnevî tarzında kaleme aldığı, tasavvufî, öğretici ve eğitici bir eserdir. Yûnus bu eserinde, Anadolu Türklüğünün o devrin yaşantısından aldığı motiflere soyut manâlar vererek, sâde fakat derin, kısmen de alegorik bir üslûpla tasavvufî ahlâkı seyr ü sülûk denilen manevî yolculuğu, inşanın nefsi ile mücâdelesini, kendini bilme ve bulma gayretlerini, arayışlarını ve Allah’a kavuşma isteğini anlatmaktadır.
İkinci cildin üçüncü kitabı ise Âşık Yûnus ve diğer Yûnusların manzûmelerini ihtiva etmektedir. Yûnus’un etkilediği şâirler içinde Âşık Yûnus mahlasını kullanan ve 15. asırda yaşayan Bursalı bir Kübrevî dervîşi de vardır. Söz konusu Âşık Yûnus’tan başka “Yûnus” mahlasını kullanan şâirlerin de yetişmiş olabileceğini çeşitli yazmalardaki şiirlerden hareketle söyleyebiliriz. Mecmûa ve cönklerdeki “Yûnus” tapşırmalı şiirlerde, Bizim Yûnus ve Âşık Yûnus’un etkileri görülmekle birlikte bunlar daha zâhidâne bir üslûpla kaleme alındığı için diğerlerinden hemen fark edilmekte ve ayrılmaktadırlar. Üçüncü kitapta aktarılan şiirler bu Yûnus’ların şiirleridir.
*
Diğer taraftan minyatür sanatçılarının bu kitap için özel olarak yaptığı minyetürler, Yûnus Emre’nin daha iyi anlaşılması için hazırlanan bir sözlük ve Yûnus Emre’nin eserlerinde geçen kavramlardan inşa edilen kapsamlı bir dizin kitabı içerik ve estetik bakımından zenginleştiriyor…
